Gericht investeren in Brede Welvaart
Voor u ligt de meerjarenprogrammabegroting (MPB) 2024-2027. Een MPB waarmee we als college onze koers voortzetten. We werken verder aan de afspraken uit het coalitieakkoord en uit breed gedragen kaders uit de Omgevingsvisie 2040 Woest Aantrekkelijk Apeldoorn en de Kadernota Maatschappelijke Ontwikkeling. Tegelijkertijd staan die uitwerkingen ook onder druk door externe ontwikkelingen en grote maatschappelijke opgaven. Dit gaan we niet uit de weg, maar pakken we juist aan. Zonder dat we onze solide financiële positie verliezen. Verantwoord begroten noemen we dat.
Brede Welvaart als kompas
Met deze MPB presenteren we een andere opzet en indeling dan u gewend bent. We zijn van de bekende negen programma’s overgestapt op vier nieuwe programma’s gestoeld op Brede Welvaart. Brede Welvaart betekent dat we breder kijken dan economische groei, we kijken ook naar de gevolgen van onze acties voor onze leefomgeving en onze maatschappij. Groei betekent namelijk niet automatisch dat iedereen beter af is, of dat onze omgeving schoner en groener wordt. Het werken aan Brede Welvaart betekent continu zoeken naar manieren om economisch, sociaal én ecologisch vooruitgang te boeken. In balans met elkaar
In deze nieuwe indeling beginnen we met drie inhoudelijke programma’s op basis van het Apeldoorns Brede Welvaart denken en sluiten we af met een programma over bestuur, inwoners en financiën. Het wijzigen van de indeling van de MPB betekent dat we beter kunnen sturen op Brede Welvaart, dat raakvlakken tussen verschillende beleidsterreinen makkelijker worden gevonden en dat we straks ook in de verantwoording meer kunnen laten zien over de voortgang van de Brede Welvaart. Precies zoals aangekondigd in het coalitieakkoord ‘Handen uit de mouwen en aan de slag’.
We werken bijvoorbeeld verder aan onze schaalsprong op het gebied van wonen en werken omdat we groeien naar minimaal 180.000 inwoners. Bij die groei is Brede Welvaart onze leidraad. Dat betekent dat we op verantwoorde wijze omgaan met deze groei; bijvoorbeeld als het gaat om het behouden van onze groene omgeving of het verduurzamen van ons energiesysteem. Door het stimuleren van natuur inclusief en klimaat adaptief bouwen en door in te zetten op een warmtenet in de wijk Kerschoten zetten we hier in deze begroting verdere stappen in. Bij dat tweede voorbeeld is, in lijn met het principe Brede Welvaart, vervolgens ook weer een link te leggen naar de betaalbaarheid van verduurzaming en de bestaanszekerheid van onze inwoners. Een onderwerp dat met de verdere uitrol van het actieplan armoede komend jaar ook onze aandacht heeft.
Apeldoorn staat te boek als een sociale gemeente, maar ook goede eigenschappen vragen onderhoud. Daarom versterken we het sociale fundament in Apeldoorn. We zetten verder in op preventie en eigen regie, bijvoorbeeld via de verschillende actieplannen, en richten zorg en ondersteuning nabij in via wijkteams van Samen055. Daarbij hoort ook dat we werken aan vitale(re) buurten, wijken en dorpen, initiatieven van inwoners daartoe ondersteunen we. Meer eigen regie raakt ook aan een stabiel inkomen of werk. Brede economische ontwikkeling die ten goede komt aan iedereen is daarom van belang. Zeker als ons inwoneraantal verder groeit. Een betere aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs, bijvoorbeeld in het kader van veiligheid en digitalisering, helpt daarbij. Net als het continueren van onze inzet in het kader van de Tech- en Zorg1000. Een inzet die ook weer bijdraagt aan andere opgaven als het gaat over genoeg vakmensen in essentiële sectoren.
Brede Welvaart als kompas biedt ons houvast om nu de juiste keuzes te maken. Keuzes over wat er nodig is in Apeldoorn maar ook keuzes over wat we aankunnen als organisatie. Dat laatste is in een continu veranderende omgeving een belangrijk gegeven, waarover later meer in deze nota van aanbieding.
Verantwoord keuzes maken in een onvoorspelbare toekomst
Op 6 juli jl. heeft uw raad ingestemd met de Voorjaarsnota 2023. In de Voorjaarsnota schreven we als college over de onvoorspelbare wereld waar we ons toe moeten verhouden. Van inflatie tot schaarste op de arbeidsmarkt en van groeiende armoede tot de oorlog in Oekraïne; vele externe en snel opeenvolgende ontwikkelingen beïnvloeden ons handelen als gemeentelijke overheid. En ook vlak na het vaststellen van de Voorjaarsnota bleek, met de val van het Kabinet Rutte IV, eens te meer dat externe ontwikkelingen grote invloed kunnen hebben. Bijvoorbeeld als het gaat over het aanstaande ‘financiële ravijn’ dat ons te wachten staat vanaf 2026. De breedte en diepte van het ravijn zijn door de val van het kabinet nog onzekerder geworden. Maar ook de aanpak van vele maatschappelijke opgaven staan door de val van het kabinet onder druk.
Tegelijkertijd kunnen we als gemeente niet wachten tot een nieuw kabinet met duidelijkheid komt, we hebben een verantwoordelijkheid richting onze inwoners. De ontstane onzekerheid is een gegeven waar we mee om dienen te gaan, dat kan en mag niet leiden tot een afwachtende houding van ons als gemeente. De maatschappelijke opgaven die voor ons liggen zijn daarvoor te groot en te belangrijk. Vandaar dat we in deze MPB kiezen om nu te investeren in bijvoorbeeld de bouw van nieuwe woningen én zorgwoningen, in het welbevinden van onze inwoners en in de energietransitie. Een aantal van deze investeringen doen we via het Apeldoorn Ontwikkelt Fonds (AOF) waarover we in deze MPB meer duidelijkheid verschaffen. In de komende twee jaren hebben we nog voldoende financiële ruimte om deze keuzes te maken, daarna wordt onze financiële situatie onvoorspelbaarder.
Een onvoorspelbare toekomst betekent dat we, in lijn met de afgesproken randvoorwaarden uit de Voorjaarsnota 2023, in deze MPB de eerste twee jaarschijven positief sluiten. Zelfs met bovengenoemde investeringen. In de jaren daarna laten we, met instemming van de provinciale toezichthouder en in lijn met het standpunt van de VNG, de onzekere financiën vanaf 2026 zichtbaar worden in onze begroting. Daarmee geven we een belangrijk signaal af richting de Rijksoverheid over onze langjarige financiële (on)zekerheid. Het beeld van incidentele ‘plussen’ en structurele ‘minnen’ maken we inzichtelijk. Tegelijkertijd nemen we ook geen onverantwoorde risico’s, daarom starten we onderwijl al wel met een nieuw voor oud proces (waarover later meer).
We staan als college aan de lat om langjarig verantwoord om te gaan met gemeenschapsgeld. Dat doen we, ons inziens, door een geactualiseerde risicopositie, twee positief sluitende jaarschijven, een afgesproken solvabiliteit van tenminste 20%, een weerstandsratio van tenminste 1,7, een risico reserve van € 94 miljoen, én het in deze MPB aanhouden van een aanvullende buffer van € 5 miljoen voor autonome ontwikkelingen in 2024.
Naast verantwoorde financiën kijken we ook naar verantwoord werkgeverschap en het belang van bedrijfscontinuïteit. De druk op het ambtelijk apparaat is door bovenstaande onvoorspelbaarheden, maatschappelijke opgaven en snelle veranderingen hoog. Neem bijvoorbeeld alleen al de invoering van de Omgevingswet per 1 januari, wat grote invloed heeft op de processen en procedures binnen de gemeente. We gaan daarom de komende maanden samen met de directie nadere invulling geven aan prioritering. Op die onderwerpen waar de werkdruk te hoog is gaan we prioriteiten stellen en kijken of zaken ook op een later moment kunnen. Dit hangt ook samen met de beantwoording van de motie ‘versterken grip of realisatie- en uitvoeringskracht’ die is aangenomen bij de VJN 2023.
Langjarige Financiële Strategie
Bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2023 hebben we als raad en college met elkaar gesproken over het belang van het maken van de juiste keuzes in onzekere tijden. U heeft als raad daar ook een motie over aangenomen. Indachtig deze motie hebben we inmiddels met u een proces afgesproken waarbij het college, samen met het audit comité, een langjarige financiële strategie zal opstellen die betrokken wordt bij het opstellen van de VJN 2024.
Onderdeel van deze strategie is het zogenoemde nieuw voor oud proces. Het doel van een dergelijke exercitie is om te kijken welke onderdelen van bestaand beleid (‘oud’) geschrapt of verminderd kunnen worden om ruimte te maken voor nieuwe beleidskeuzes, zoals het continueren van de ingezette koers in deze MPB. Naast schrappen van beleid zoeken we ook naar effectiviteit en efficiëntie binnen onze werkzaamheden. Een zoektocht die, naast financiële ruimte, ook kan bijdragen aan het verminderen van de werkdruk en de borging van de bedrijfscontinuïteit.
Om dit gericht te kunnen doen als organisatie is het goed om hier wel een taakstelling aan te koppelen. Die precieze omvang van die taakstelling stellen we pas later gezamenlijk vast, maar voor nu stellen we al wel een bandbreedte voor. Een belangrijk startpunt daarbij is dat we de eerste twee jaren sluitend willen houden. Dat betekent dat in de MPB 2025-2028 de jaarschijf 2026 al positief moet sluiten. Kijkend naar de huidige cijfers dan zal de taakstelling in dat geval ongeveer € 15 a € 16 miljoen betreffen. Kijken we, zonder verdere Rijkscompensatie of andere ontwikkelingen, nog een jaar verder dan kijken we voor 2027 al naar een bedrag van € 25 a € 26 miljoen.
Vooralsnog stellen we daarom een taakstelling voor met een initiële bandbreedte tussen de € 15 en de € 30 miljoen. Een forse opgave die nodig is om, zoals gezegd, in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen en de implementatie van nieuwe wet- en regelgeving maar, in ultimo, ook op het uitblijven van verder compensatie van de Rijksoverheid voor de genoemde financiële situatie vanaf 2026. Kort na het vaststellen van deze MPB zullen raad en college dit traject in samenspraak opstarten opdat er bij VJN 2024 keuzes gemaakt kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld op basis van een aantal scenario’s.
Tot slot
Met deze MPB presenteren we een nieuwe opzet met nieuwe programma’s, en zetten we de ingezette koers van dit college voort. Dat doen we in het besef dat onze omgeving grillig is; onvoorspelbaar en onzeker. De ontwikkelingen volgen elkaar rap op. Zo verscheen recent de septembercirculaire van het gemeentefonds, die op het eerste gezicht een positief beeld geeft. Binnenkort zullen wij u hierover nader informeren.
Als college zijn en blijven we volhardend in de aanpak van problemen en opgaven die op ons pad komen, zoals we dat ook afgelopen jaar hebben gedaan. Dat doen we binnen een verantwoorde financiële huishouding en met oog voor de Brede Welvaart in Apeldoorn.